TARİHİ SÜREÇTE EMİRDAĞ -2

Bazı araştırmacıların ileri sürdüğü gibi Emirdağ 1870’li yıllarda kaza olmamıştır. Daha önceki yıllarda Emirdağ Kazası vardır. 1775 tarihli belgede Emirdağı Nahiyesi adı geçmektedir ve Emirdağı Nahiyesi Kütahya Vilayetine bağlıdır. (COA, 280/18779, Fon: AE.SABH.I) 

Emirdağı, 1781 yılında Karaman’ın Bozulus Kazası’na tabi iken (COA, 24/1172, Fon: C.ZB) 1828’de kaza olmuştur ve müdürü Halil Ağa’dır (COA,260/75, Fon:A.) MKT.UM). 1839’da ise Karahisar-ı Sahibin bir nahiyesidir (COA, 540/27284, Fon: C.EV). 

1841’de Anadolu Eyaleti lağvedilerek yerine Hüdavendigar (Bursa), Saruhan, Aydın, Ankara ve Kastamonu eyaletleri oluşturulduğu zaman şehir, Karahisar-ı Sahib ve Bolvadin olarak iki kaymakamlığa ayrılarak Bursa Müşirliğine bağlanır. Bu oluşumda Barçınlı ve Nevahi-i Barçınlı Bolvadin Kaymakamlığı’na bağlanmıştır. (Süleyman Gönçer, Afyon İli Tarihi. Cilt. II. s.13) 

1848-1856 tarihli kayıtlarda tekrar Emirdağı Kazası olarak geçmektedir. 1848 tarihli bir belgede “Karahisar-ı Sahib’in Emirdağ Kazasından ve Bozulus Aşireti’nden İlhanoğlu Ali’nin Tavulga (Davulga) Köyü’nün Müdürü iken yaptığı zulüm….” (COA,153/26, Fon: A.) MKT); 1848 tarihli diğer bir belgede “Karahisar-ı Sahib’e bağlı Emirdağı Kazası’nın defterde isimleri yazılı köyler ve mahallelerinde sakin Bozulus, Müsilcelü, Yörükosmanoğlu, İnhan, Boynuyoğunlu, Morcalı, Geyikli ve Karakeçili aşiretlerine …” (COA, -/21990. Fon: MAD.d); 1850 tarihli bir belgede “Karahisar-ı Sahib Sancağı’na tabi Emirdağı Kazası arazisinde sakin aşiret ve kabilelere mensup erkek nüfusun 1265 senesi Eylül ibtidasından Kanun-ı sani sonuna kadar doğan, ölen ve taşrada olanları gösteren ve sonu Karahisar-ı Sahib Kaymakamı, naib ve nüfus nazırı mühürleriyle tasdikli nüfus yoklama defteri” (COA, -/21869. Fon: MAD.d ) ve 1856 tarihli bir belgede “Karahisar-ı Sahib Sancağı’na bağlı Emirdağı Kazası’nda kura firarisinden Mustafa’yı gizleyerek bazı uygunsuz hareketlere kalkışan Aşiret Müdürü İsmail’in te’dibi” (COA, 295/18. Fon: MVL ) denilmektedir.

1856 yılında Karahisar-ı Sahib Livasına bağlı nahiyeler (kazalar) Aşiret-i Bozulus, Aşiret-i Musluca, Baklan, Bolıvadin (Bolvadin), Çal, Çay, Çölaabad, Danişmendli Kebir, Han-ı Barçınlı nam-ı diğer Hüsrev Paşa, Homa, Işıklı nam-ı diğer Şeyhler, İshaklı, Karahisar-ı Afyon, Nahiye-i Geyikler, Nahiye-i Karamık, Nahiye-i Emirdağı, Nevahi-i Barçınlı, Sandıklı, Sıçanlı (Sincanlı), Şuhut ve Tazkırı (Dazkırı) (Selman Yaşar. Siyasal, Sosyal ve Ekonomik Yönleriyle Afyon. Ege Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi. s.74).

Islahat Fermanı’nın uygulanması için 1858 yılında “Vülat-ı İzam Mutasarrıfını Kiram ile Kaymakamların Vazaifini Şamil Talimatı” yayımlanır. Talimatın birinci maddesinde ülkenin eyalet, liva, kaza ve köylere ayrıldığı; eyaletleri valiler, livaları kaymakamlar, kazaları ise müdürlerin yöneteceği belirtilir.  XIX. yüzyıl ikinci yarısında da aşiret beylikleri kaldırılır, yerine müdür ataması yapılır. Bu doğrultuda 1860 yılında Emirdağı'nda meskûn Muslice Aşireti Müdürü Halil Ağa'nın azliyle yerine Banaz Kazası sabık Müdürü Mustafa Ağa (COA,603/7.Fon: MVL), Mustafa Ağa’nın azliyle yerine Pınarhisar Müdürü Ömer Efendi (COA,127/71. Fon: A.)MKT.MVL) ve Ömer Efendi’nin istifasıyla Hacı Hüseyin Ağa müdür olarak atanmışlardır. (COA, 613/30. Fon: MVL ) 

Bu belgelerden anlaşılacağı üzere 1847/1848 yıllarından itibaren 1856 yılına kadar hem Nevahi-i Barçınlı Kazası ve hem de ayrı olarak Emirdağı Kazası vardır. Aynı şekilde 1860-1863 tarihli belgelerde de Emirdağı Kazası geçmektedir. 

1860 tarihli bir belgede “Karahisar-ı Sahib, Emirdağı Kazası’nda Süleyman’ın katili Mehmed’in muhakemesi” (COA, 594/51, Fon:MVL);  1863 tarihli bir belgede “Karahisar-ı Sahib Sancağı Emirdağı Kazası’nda Karabağ Aşireti’nden ve eşkıyadan…”(COA, 649/49, Fon:MVL) ve 1864 tarihli bir belgede de “Karahisar-ı Sahib Sancağı dahilinde Emirdağı Kazası’nda Morcalı Aşireti Sabık Müdürü Hacı Mehmed’in fazla vergi zam ve tahsil etmesinden dolayı üç sene müddetle Sinop’ta kalebent edilmesi” (COA, 35/ 2086, Fon:C.ADL) denilmektedir. 

Tüm bunlar göstermektedir ki 1864 yılına kadar Emirdağı Kazası vardır.

1864 yılında eyaletler lağvedilerek vilayetler kurulunca, Afyonkarahisar tekrar sancak merkezi olur. 1864 tarihli İdareyi Vilayet Nizamnamesine göre Osmanlı Devleti kaza, nahiye ve köylere ayrılır. Bu düzenlemede Barçınlı, Nevahi-i Barçınlı’ya dahil edilir. 

1867 yılında eyaletler, vilayete dönüştürülerek Hüdavendigar Valiliği kurulduğunda Afyon Sancağı da mutasarrıflık haline gelmiştir. 1867 Vilayetler Nizamnamesine göre Hüdavendigar Vilayetine bağlı Karahisar-ı Sahib Sancağı; Karahisar-ı Sâhib, Sandıklı, Şeyhli, maa nahiyeyi Danişmendli, Geyikler, Çal, Bolvadin, İshaklı, Şuhut ve Musluca olmak üzere on kazadan oluşmaktadır. Bu taksimatta 1853/1854 senesinde var olan Homa, Şeyhlü, Emirdağı, Nevâhi-i Barçınlı ve Çolaabat kazaları görülmemektedir. (Talât Mümtaz Yaman. (Makale) Osmanlı İmparatorluğu Mülki İdaresinde Avrupalılaşma. İdare Dergisi. Yıl:13. sayı:142; Selman Yaşar, a.g.e., s.74) 

Belgelerden de anlaşıldığı üzre Emirdağı ve Nevâhi-i Barçınlı kazaları kaldırılmış Musluca Kazası oluşturulmuştur. Musluca, kaza olduktan kısa bir süre sonra, 1868 tarihinde, adı Aziziye olarak değiştirilmiş ve Aziziye’nin kaza merkezi Muslice yapılmıştır. Yani Muslice, bugünkü Emirdağ Kazası’nın merkezidir.

1870, 1871, 1872  ve 1873 yılı Hüdavendigar Vilayeti Salnameleri kayıtlarında merkeze bağlı 12 köyü, 456 hanesi ve 1410 nüfusu vardır.  1875-1878 yıllarına ait salname kayıtlarında 40 dükkan, 3 kahve, 1 hamam, 1 han, 40 köy, 7 mahallede 2673 hane olduğu belirtilmiştir.

1898 tarihli Salnamede kaza merkezinde 288 hane, 4 han, 1 hamam,7 kahvehane, 4 fırın ve 80 dükkan 1906 tarihinde kaza merkezinde 288 hane, 1870 nüfus, 4 han, 1 hamam, 7 kahvehane, 4 fırın ve 80 dükkan vardır. 

1898 yılında Karahisâr-ı Sâhip Sancağı’nda yeni bir idarî yapılanmaya gidilmiş kazalar aynı kalırken nahiye sayıları arttırılmıştır. Bu yapılanmada Aziziye’nin nahiyeleri Merkez, Bayat, Hanbarçın (Han), Manahoz (Gözeli) ve Salihler (Zont-Ömerhacılı) dir. Merkez Nahiyenin 20, Bayat Nahiyesi’nin 8, Hanbarçın Nahiyesi’nin 8, Manahoz (Gözeli) Nahiyesi’nin 11 ve Salihler (Zont-Ömerhacılı) Nahiyesi’nin de 15 köyü vardır. 

Merkez Nahiyenin köyleri:  Ağılcık, Aziziye Merkez, Balcam (Balcam Sultan), Başkonak (Kolanşam), Çallı (Çatallı), Dağılgan, Debbağlar (Tabaklar), Dere (Dereköy), Firikli (Adayazı), Gömü, Havran (Horan), İkizce (Ekizce), İlhan (Elhan), Karaağaç, Keçili, Kılınçlar (Seyfiye), Kuruca (Lutfiye), Soğukkuyu, Sığracık (Safracık), Suvirmez (Suvermez) ve Tiz (Tez).

Manahoz (Gözeli) Nahiyesi’nin köyleri: Alikan, Aslanlı, Bağlıca, Beğ (Beyköy, Beyören), Burun-i Argaç (Burunarkaç), Dikilikaya, Gedikevi, Kılıçlı, Kulaklı (Kavlaklı), Kuyruklu (Tepeköy) ve Manahoz (Gözeli).

Salihler (Zont-Ömerhacılı) Nahiyesi’nin köyleri: Avdan, Bademli, Çaykışla, Çiftlik, Davulga, Eşrefli, Göçü (Güveççi), Hamzahacılı, Hisar (Mamuratül Hamit, Asar), Karabatak (Karayatak), Pörnek (Yenikapı), Salihler (Zont-Ömerhacılı), Timurcili (Demircili), Türkmen ve Veysel.

Bayat Nahiyesi’nin köyleri ise: Akpınar, Bayat, Derbend, Göynüksaray (Güneysaray), Holuz, Konarı, Kurudere, Yüreğil ve Hanbarçın Nahiyesi’nin köyleri ise Akhisar, Başara (İhsaniye), Güneği, Hamidiye, Han, İskankapısı, İkizkuyu ve Kayı’dır. (Mustafa Karazeybek. Osmanlılar Döneminde Afyonkarahisar. s.82)